ქრისტიანობის გაყოფა

კათოლიკური და მართლმადიდებლური ეკლესიების

გაყოფა და მისი შედეგები

  

XI საუკუნეში რომსა და ბიზანტიას შორის მორიგი კრიზისი დაიწყო, რომელიც 1054 წელს დასავლური (კათოლიკური) და აღმოსავლური (მართლმადიდებლური) საქრისტიანოს საბოლოო განყოფით დასრულდა, ეს მოვლენა  ეკლესიის ისტორიაში ,,დიდ სქიზმადაა” წოდებული. ეკლესიათა გამიჯვნას ჰქონდა როგორც თეოლოგიური ისე პოლიტიკური მიზეზები.მართლმადიდებლობა -  ქრისტეს  მოძღვრების  მართალი აღმსარებლობა, ბერძნულად -“ორთოდოქსია”,  ეწოდება ქრისტიანობის იმ მიმართულებას, რომელიც ინახავს ქრსტიანულ პრაქტიკას და მოძღვრებას როგორც ის ჩამოყალიბდა შვიდ მსოფლიო საეკლესიო კრებაზე.  სხვა ეკლესიებს, რომელთანაც მას არ აქვს  ევქარისტიული კავშირი, ისინი გაიაზრებიან  არა განშტოებად, არამედ მისგან განდგომილად.კათოლიციზმი - სიტყვა ,,კათოლიკე ‘’ ბერძნული  წარმოშობისაა, რაც ნიშნავს ,,საყოველთაოს”. კათოლიკეების რწმენით, ეკლესია დაარესებულია იესო ქრისტეს მიერ, რომელიც თვად მეთაურობს მას. მან დააკისრა კათოიკე ეკლესიას  კაცობრიობის ხსნა და მხოლოდ ამ ეკლესიაშია დაცული  სარწმუნოების სწორი  და  სრული აღიარება. კათოლიკური  ეკლესიის წევრები  თავიანთ ამქვეყნიურ მეთაურად რომის ეპისკოპოსს  მიიჩნევენ. კათოლიკების რწმენით, ქრისტემ პეტრეს, როგორც მოციქულთა მეთურს  (მათ.16:18-19; იოანე 21:15- 17) მიანდო ყოფიიყო მთელი ეკლესიის მეთური,  პეტრეს მსახურებას კი აგრძელებენ  მისი კანონიერი მემკვიდრენი  რომის ეპისკოპოსები - პაპები.აღმოსავლეთი დასავლეთს ადანაშაულებდა თეორიულ და დოქტრინულ შეცდომებში. ჯ. ნორტის ეკლესიის ისტორიის მიხედვით, აღმოსავლეთის პატრიარქის წინადადებით ლეონ ოქრიდელმა, ბულგარეთის არქიეპისკოპოსმა წერილი გაუგზავნა სამხრეთ იტალიის ეპისკოპოსს, წერილის ადრესატები იყვნენ  საფრანგეთის ეპისკოპოსები და მღვდლები, თუმცა იგი მიმართული უშუალოდ პაპა ლეონ  IX ისადმი იყო.  ამ წერილში ბულგარელმა მღვდელმა ხაზი გაუსვა დასავლეთის ეკლესიის  ოთხ ძირითად შეცდომას:1)   დასავლეთში ევქარიისტიის დროს გამოიყენებოდა უფუარი პური (პროსფორა  ანუ ხმიადი, რასაც საფუძვლად  წმ. წერილი უდევს). აღმოსავლეთში მიიჩნევდნენ, რომ ეს ძალიან ჰგავდა იუდეურ პასექს და შესაბამისად იუდეური ტრადიცების გაგრძელებას წარმოადგენდა, ანუ ცდომილებას.2)    დასავლეთი მარხვას შაბათობით აწესებდა და ვინაიდან შაბათი წარმოადგენს იუდეველთა დღესასწაულს, აღმოსავლეთი დასავლეთს ისევ იუდეველური დღესასწაულის მიყოლაში სდებდა ბრალს. 3)    დიდმარხვის დროს დასავლეთის ეკლესიები კრძალავდნენ ალილუსიას გალობას, რადგან ეს პერიოდი მათვის  მწუხარებისა და თავშეკავების დროა, და არა სიხარულის ჟამი.  აღმოსავლეთი კი მიიჩნევდა, რომ ყველა წესი, რომელიც კრძალავს სიხარულის გამოვლინებას ღვთის თაყვანისცემის დროს არასწორია. დასასვლელები აგრეთვე დადანაშაულებულები იყვნენ მღვდლებისთვის ქორწინების აკრძავაში. აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესია ნებას რთავდა მღვდელს შეექმნა ოჯახი თუმცა   არც ერთ უკვე დაქორწინებულ მღვდელს არ შეეძლო ეპისკოპოსი გამხდარიყო. საყოველთაო უქორწინებლობა აღმოსავლეთს მანიქევლური დუალიზმის მსგავსად მიაჩნდა, რომელიც ჯერ კიდევ ადრეული ეკლესიის მიერ იყო დაგმობილი. ასევე დასავლეთი დადანაშაულებული იყო ე.წ. „ფილიოკვეს” დამატებაში მსოფლიო კრებასთან შეთანხმების გარეშე რაც წარმოადგენდა დაძაბულობისა და დავის საგანი საუკუნეების განმავლობაში. ,,Filioque”-ეს გრდა ამ კამათში არ იყო გამოყენებული არც ერთი სერიოზული საღვთისმეტყველო არგუმენტი, განსხვავება მათ შორის უფრო მეტად ტრადიცებსა და კლტურას შეეხებოდა, ვიდრე სარწმუნოების საკითხებს.კათოლიციზმსა და მართლმადიდებლობას  ბევრი რამ აქვს საერთო. ძირითადი განსხვავება მათ შორის როგორც უკვე ითქვა მჟღავნდება ე.წ. „ფილიოკვეს“ საკითხში (ლათ. filioque — და ძისაგან). კათოლიკური მოძღვრების მიხედვით, სულიწმინდის  გამომავლობა ხდება არა მარტო მამა ღმერთისაგანა, როგორც ეს მართლმადიდებლობაშია, არამედ ძე ღმერთისაგანაც. კათოლიციზმი, მართლმადიდებლობისაგან განსხვავებით, სამოთხისა და ჯოჯოხეთის გარდა აღიარებს შუალედურ რგოლს — განსაწმენდელს (სალხინებელს). ორგანიზაციამართლამადიდებლური ეკლესიის ორგანიზაცია ეფუძნება პენტარქიის ( ხუთმართველობის) პრინციპს. აღმოსავლეთში  ყველა ეკლესია თანასწორად ითვლებოდა, ყველა ეპისკოპოს, რომლებიც მოციქულთ მემკვიდრეები იყვნენ, თანაბარი მადლი ჰქონდათ მინიჭებული, სწორედ მადლი და არა ავტორიტეტი.  ამის გამო არცერთ ეკლესიას არ შეეძლო მეორის  დამოძღვრა ჭეშმარიტებაში. თუ რამე დოგმატური გადაწყვეტილება იყო მისაღები  ისინი იკრიბებოდნენ  და ერთად იღებდნე გადაწყვეტილებას. რაც აღმოსავლური მოვლენაა ქრისტინობის ისტორიაში. ამასთან ერთად პენტარქია, რომელმაც კონსტანტინოპოლის დაცემის შემდეგ დაკარგა აქტუალობა, საფუძვლად დაედო  ეკლესიათ ორგანიზაციული დამოუკიდებლობის  ( ავტიკეფალობის) პრინციპს. ეკლესიის საზღვრები სახელმწიფოს საზღვრებს დაემთხვა, დამოუკიდებელი ქვეყანა - დამოუკიდებელი ეკლესია.კათოლიკურ ეკლესიაშია კი უმაღლსი ძალაუფება განეკუთნება რომის ეპისკოპოსს - პაპს ანუ უმაღლსე პონტიფექსს. საეკლესიო ძალაუფლების მეორე უმაღესი ინსტანცია კათოლიკურ ეკლესიაში ეპისკოპოსთა კოლეგიაა, რომეიც თავის მსახურებას რომის პაპის ხელმძღვანელობით აღასრულებს. კათოლიკური ეკლესია შდგება ცალკეული  ადგილობრივი ეკლესიებისგან (მაგ: საქართველოში) რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდება სტრუქტურით.რაც შეეხება იერარქიას, მართლმადიდებლურ საეკლესიო სამყაროს არ ჰყავს ერთი მეთაური მიწიერი იერარქის - ეპისკოპოსის, პატრიარქის, პაპის სახით. მართლმადიდებლური მოძღვრებით ეკლესიის თავია ქრისტე. ავტოკეფალური ეკლესიის მეთაურები პატრიარქებია, რომელნიც სრულიად დამოუკიდებელნი არიან და სხვა ეკლესიისგან  ჩაურევლად მართავენ ეკლესიას. არის ერთიანობა არა ორგანიზაციული, არამედ ევქარისტიული და დოგმატური. მსოფლიო პატრიარქი მხოლოდ ტრადიციის სახით ატარებს ამ ტიტულს და არ წარმოადგენს განსაკუთრებულ ავტორიტეტს დოგმატურ საკითხებში.  საეკლესიო იერარქია სამ ხარისხად განიყოფა: ეპისკოპოსი, მღვდელი, დიაკვანი. 

ღვთისმშობლის ამაღლების შესახებ მართლმადიდებლური და კათოლიკური წარმოდგენები

ჰოზიოს  ლუკა. კონქის მოზაიკა. საბერძნეთი

ღვთისმშობლის მიძინებისა და დაკრძალვის შესახებ წმინდა წერილის კანონიკურ წიგნებში არაფერია ნათქვამი. იოანეს სახარების მიხედვით, ჯვარზე გაკრულმა იესო ქრისტემ იოანე მახარებელი ღვთისმშობელს აშვილა: „ჰრქუა დედასა: დედაკაცო, აჰა ძეი შენი! და მოწაფესა მას ჰრქუა: აჰა დედაჲ შენი!“. იმ დღიდან მარიამი იოანეს სახლში ცხოვრობდა: „მიერ ჟამითგან წარიყვანა იგი სახედ თვისა“ (იოან. 19: 25–27). 

ამის შემდეგ ღვთისმშობლის მიწიერი ცხოვრების შესახებ ამბებს მხოლოდ საეკლესიო გადმოცემიდან ვიგებთ. ღვთისმშობელი ხშირად ევედრებოდა უფალს, მალე მიეღო მისი სული სასუფეველში. და აი, ერთხელ, როცა მარიამი მაცხოვრის აკლდამაში ლოცულობდა, ცა გაიხსნა, გარდამოხდა გაბრიელ მთავარანგელოზი ხელში ზეთისხილის რტოთი და უბიწო ქალწულს ახარა: „გიხაროდენ მარიამ, რომელმან ჰშვენ ღმერთი ჩუენი, ლოცვა შენი აღვიდა წინაშე ძისა შენისა და შეწირულ იქმნა, ამიერიდგან დაუტევებ სოფელსა, ნეტარო, და ზეცასა აღხვალ!“ ღვთისმშობელი დიდად გაახარა ამ უწყებამ და მიცვალებისათვის მზადება დაიწყო. როდესაც დადგა ნაწინასწარმეტყველები ჟამი ღვთისმშობლის ამსოფლიდან გასვლისას საოცარი ნათლით გაბრწყინდა ის ოთახი, რომელშიც იგი იწვა, „იქმნა დიდებით განსაკვირვებელი მოსლვა ქრისტეს ღვთისა და ძისა მისისა დიდებითა მით გამოუთქმელითა“. იესო ქრისტემ თავისი მშობლის წმიდა და ყოვლად უბიწო სული „საღმრთოთა მათ და უხრწნელთა მკლავთა თვისთა ზედა მიირქუა“ და ანგელოზთა გალობის თანხლებით აამაღლა ზეცად. ყოვლადწმიდა მარიამის მიძინებას ერთი ათორმეტთაგანი – თომა ვერ შეესწრო. ღვთის განგებით, იგი მესამე დღეს მივიდა გეთსიმანიაში და ღვთისმშობლის გარდაცვალებით შეწუხებულმა, ითხოვა, საფლავი გაეხსნათ, რომ წმიდა გვამისთვის თაყვანი ეცა. მაგრამ ქვის გადაგორებისთანავე ნახეს, რომ აკლდამაში მხოლოდ სუდარები დარჩენილიყო, ღვთისმშობლის გვამი აღარსად იყო. გადმოცემის მიხედვით იამავე საღამოს  თვით ღვთისმშობელმა დაამშვიდა ისინი, ამგვარად წმ. მოციქულები დარწმუნდნენ და მთელ ეკლესიას გადასცეს რწმენა იმისა, რომ დედა ღვთისა თავისმა ძემ მესამე დღეს მკვდრეთით აღადგინა და ხორცით აამაღლა ზეცაში.

კათოლიკური სწავლების მიხედვით ღვთისმაშობელი მარიამის ჩასახვაც ისევე უბიწოდ მოხდა როგორც ქრისტესი მარიამში, რასაც არ იზიარებს მართლმადიდებლური ეკლესია. ღვთისმშობელი სრუყოფილი სარწმუნოების სახე და სიმბოლოა კათოლიციზმში, რადგან მან მაღწია ღმერთთან სრულ ერთობას, როდესაც იგი  ღმერთის მიერ ზეცად იქნა აყვანილი  სულით და სხეულით - ერთიანობაში.  კათოლიკურმა ეკლესიამ 1950 წელს როდესაც მას სათავეში ედგა პაპი პიუს  XII-ე  განაჩინა დოგმა  მარიამის,  ხორციელად - ზეცად ამაღლების შესახებ.

 ღვთისმშობლის ამაღლება. ტიციანი. 1516–18 წ. წ.  ვენეცია. სანტა მარიას ბაზილიკის საკურთხევლის მოხატულობა.

კათოლიკური და მართლმადიდებლური

 ხელოვნება

რთულია საუბარი ქრისტიანული ხეოვნების საწყისებზე თუ სად და როგორ იქმნება პირველი ქრისტიანული ხელოვნება. ქრისტიანულ ხეოვნებას  ქრისტიანობის ოფიციაურად აღიარებამდე ეყრება საფუძველი, როდესაც ქრისტიანობა ჯერ კიდევ მიწისქვეშა რელიგიურ თემს წარმოადგენდა.

თუმცა მოგვიანებით მხატრობაზე მათი შეხედულებები ძალზე განხსვავდებოდა ერთმანეთისგან. ზოგიერთს მიჩნდა, რომ მხატრობა აუცილებელია, იგი მორწმუნეებს იმ მოძღვრებას გაახსენებს რასაც ეზიარნენ და მათ ცნობიერებაში წმ. ისტორიის ამბებს გააცოცხლებს. ამ მოსაზრებს უმთავრესად რომის იმპერიის დასავლეთი ნაწილის ლათინები ემხრობოდნენ.  ასე ფიქრობდა გრიგოლი დიდიც - ,,მხატრობას წერა-კითხვის უცოდინართათვის იგივე ძალუძს, რაც მწერლობას მათთვის, ვინც კითხვა იცის.”  გრიგოლი დიდის სიტყვებს იმოწმებდნენ ყოველთვის, როდესაც ეკლესიაში ხატებს ეწინააღმდეგებოდნენ. მგრამ ცხადია, რომ ხელოვნების ის სახეობა, რომელიც დაშვებულად მიაჩნდათ, მეტად შეზღუდული იყო. გრიგოლისთვის ხელოვნების დანიშნუება ამბის შეძლებისდაგვარად მარტივად და ნათლად გადმოცემაში მდგომარეობდა.  

მე-VIII ს-ში ეკლესიაში ხელოვნების დანიშნულების პრობლემა მეტად მნიშვნელოვანი აღმოჩნდება. ერთი ჯგუფი ყოველგვარი რელიგიური გამოსახულებების წინააღმდეგი იყო. მათ  ხატმებრძოლებს უწოდებდნენ. 745 წელს ისინი დაწინაურდნენ და აღმოსავლეთის ეკლესიაში ყოველგვარი რელიგიური ხელოვნება აკრძალეს. ხოლო მათი ოპონენტებისთვის ხატები არა მხოლოდ საჭირო არამედ წმინდა იყო.  ერთი საუკუნის შემდეგ როდესაც მეორე ჯგუფმა ძალაუფლება დაიბრუნა, ეკლესიის მხატვრობას აღარ მიიჩნევდნენ უბრალო ილუსტრაციად  წერა-კითხვის უცოდინართათვის, ამიტომ აღმოსვლეთის ეკლესია ვეღარ დართავდა ნებას მხატვარს, მუშაობისას თავის ფანტაზიას მინდობოდა. ყველაფერი, რაც ადამიანს ყურადღებას ამ მთავარი და საღვთო მიზნიდან სხვა რამეზე გადაატანინებდა, უნდა გამორიცხულიყო.  ისისნი აღარ ცდილობენ სხეულის გადმოცემის ან სიღრმის ილუზიის შექმნის შთაბეჭდილებას. გამორიცხული იყო დედისა და ყრმის  რომელიმე ლამაზი  გამოსახულება ღვთისმშობლის ხატად მიეჩნიათ. მართლმადიდებლურ ფერწერაში, მოცემული პიროვნება არ უნდა გავდეს კონკრეტულ პიროვნებას, ან ამქვეყნიურ მოვლენას, რაც წარმავალია არ შეიძება იყოს გადმოცემული, აქ არაფრია შემთხვევითი, ყველა დეტალს სიმბოლური დატვირთვა აქვს,  ფერსაც კი.

 ოდიგიტრია, კასტორია, საბერძნეთი, 12 s. 

       ბიზანტიური ღვთისმშობლის ხატი

რაფაელი. ,, მადონა ’’.  (1505წ.)

აღმოსავლეთისა და დასავლეთის განყოფა, ხელოვნების თითქმის ყველა დარგზე  აისახა  -  ტაძრების არქიტექრურულ, გარეგნული იერისა თუ შიდა სივრცის გადაწყვეტაში და არა მხოლოდ ტაძრების, ასევე ქრისტიანული ხელოვნების თითქმის ყველა დაერგზე. 

 შუა საუკუნეების ევროპულ ხელოვნებაში ბატონობს ე.წ. ,,გოტიკური” სტილი, ესაა შუა  საუკუნეების  ქრისტიანული ევროპის რწმენის, იდალების ყველაზე გრანდიოზული სახე.

ხოლო მართლმადიდებლური ხელოვნება თავისი არსით საკრალურია, რომელიც ყოველთვის გარკვეული ჩარჩოთი შემოიფარგლებოდა.

გუთური საკულტო არქიტექტურა ხასიათდება საუცარი მონუმეტურობით და არქიტექტურული ფორმების ვერტიკალური გააზრებით, სივრცე სიმაღლეშია გაზრდილი ისრული, ზევითკენ ატყორცნილი თაღების საშუალებით.

გოთიკური ტაძრებისთვის დამახასიათებელია ახალი კონსტრუქციები, ვიტრაჟები, ქანდაკების, არქიტექტურისა და ფერწერის ღრმა სინთეზი, რომელთა ერთობლიობამაც მსოფლიოს მართლაც, რომ  შედევრები დაუტოვა.

რეიმსის კათედრალი. საფრანგეთი. 1211-1311 წ.წ.

ჰოსიოს ლუკა — ისტორიული მონასტერი საბერძნეთში, ქალაქ დისტომოს სიახლოვეს. იგი შუა საუკუნეების ბიზანტიური ხელოვნებისა და არქიტექტურის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მონუმენტია. რომელიც X საუკუნის დასაწყისში განდეგილმა, ღირსმა მამამ და წმინ დანმა ლუკამ დაარსა.

შუა საუკუნეების ევროპული ხელოვნება განთქმული იყო ვიტრაჟის ხელოვნებით. შუა ს-ის ერთ-ერთი ავტორის თქმით: ,,გუთური კათედრალების ვიტაჟები უჩვენებდნენ უბრალო ადამიანებს, რომებმაც არ იცოდნენ საღვთო წერილი რა უნდა ეწამათ.”

  

ქანდაკება

ადრეული ხანის თითქმის ყველა ქრისტიანი ერთ რამეში თანხმდებოდა, რომ ღმრთის სახლში ქანდაკება არ უნდა ყოფილიყო. ქანდაკებები მეტად ჰგავდა ბიბლიაში გაკიცხულ ნაქანდაკებ გამოსახულებებსა და წარმართულ კერპებს. წარმრთები, რომლებიც ახალი რწმენას ის -ის იყო ეზიარნენ  როგორ უნდა გაეცნობიერებინათ განსხვავება თავიანთ ძვ. და ახ. სარწმუნოებას შორის, თუ კი ტაძარში ისევ ქანდაკებებს იხილავდნენ. ყველა ქრისტიანი წინააღმდეგი იყო დიდი ზომის, ცოცხლის მსგავსი ქანდაკებისა.

მარიამის და ელისაბედის შეხვედა. რეიმსი.

ხეოვნების ეს დარგი მრგვალლი  ქანდაკება, დასავეთის ქრისტიანულ ხელოვნებაში საკმაოდ პოპოლარუი თემაა ხელოვნების ისტორიის თითქმის ყველა ეტაპზე, ხოლო აღმოსავლეთის საკულტო ხელოვნებაში ის ამ შემთხვევაშიც საკრალურია და რელიეფის სახით ვითარდება.

P. S   დასავლეეთი ევროპა აღმოსავლეთისგნ ერთი ასპექტით ყოვეთვის მეტად განხსვავდებოდა. აღმოსავლეთში ეს სტილები ათასწლეულობით არსებობდა და არანირი მიზეზი არ ჩანდა საიმისოდ, რომ ისინი ოდესმე შეცვილიყო. დასავლეთს კი არასდროს ახასათებდა უძრაობა, ის სულ მოუსვენარი იყო და დაუდგრომად ეძებდა ახალ იდეებსა და ახლ გადაწყვეტას.

ავტორი  მ. გივიაშვილი